Những năm gần đây, khái niệm năng lượng xanh (sạch) đã không còn xa lạ với nhiều nước trên thế giới. Năng lượng xanh là những loại năng lượng thu được từ thiên nhiên không gây ô nhiêm môi trường, bền vững và có thể tái tạo... Các dạng năng lượng xanh, bao gồm: năng lượng mặt trời, năng lượng gió, thủy điện, năng lượng địa nhiệt, năng lượng thủy triều, năng lượng sinh học, năng lượng hyđrô....  

Trong thời gian qua, nguồn năng lượng truyền thống được khai thác chủ yếu là dầu khí, than đá, thủy điện nhưng chỉ trong một vài năm tới, các nguồn năng lượng này sẽ dần cạn kiệt và không thể đảm bảo lâu dài cho ngành năng lượng Việt Nam.

Trong khi đó, tình trạng lãng phí năng lượng trong sản xuất công nghiệp, xây dựng và giao thông vận tải ở nước ta diễn ra khá phổ biến và nhu cầu tiêu thụ năng lượng ngày càng gia tăng.

Theo dự báo, đến năm 2025, Việt Nam chỉ đáp ứng được 30% nhu cầu tiêu thụ năng lượng trong nước và tương lai, Việt Nam có thể sẽ phải nhập khẩu năng lượng.

Trước tình hình trên, phương thức chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng xanh ngày càng trở nên cấp bách.

Với điều kiện về địa lý, khí hậu, Việt Nam được đánh giá là nước có tiềm năng để phát triển nguồn năng lượng tái tạo, có khả năng thay thế nguồn năng lượng hóa thạch, giảm thiểu tác động tới môi trường.

Theo Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam là một trong số 14 nước trên thế giới đứng đầu về tiềm năng thủy điện. Hiện nay, Việt Nam có trên 120.000 trạm thủy điện, với tổng công suất ước tính khoảng 300MW. Ngoài ra, Việt Nam có tiềm năng về năng lượng gió khá lớn, với đường biển trải dài khiến lưu lượng gió dồi dào, tổng tiềm năng ước đạt 513.360 MW.

Về năng lượng mặt trời, với lợi thế là một trong những nước nằm trong dải phân bố ánh nắng mặt trời nhiều nhất trong năm trên bản đồ bức xạ của thế giới, Việt Nam có rất nhiều thuận lợi để khai thác nguồn năng lượng này.

Ngoài ra, có một dạng năng lượng tái tạo nữa mà chúng ta vẫn chưa tận dụng được đó là năng lượng sinh khối như: mùn cưa, các chất thải nông nghiệp (rơm, phân chuồng, chất thải thực vật.. .). Việc nghiên cứu phát triển nguồn vật liệu và năng lượng sinh khối tạo ra những dạng năng lượng, vật liệu sạch, rẻ góp phần bảo đảm an ninh năng lượng, vừa bảo vệ môi trường, vừa thu ngoại tệ từ xuất khẩu năng lượng, bán quota giảm phát thải khí CO2 để tái đầu tư.

Mặc dù nhiều tiềm năng, song việc phát triển năng lượng tái tạo ở nước ta chưa thật sự tương xứng với tiềm năng sẵn có.

Theo đánh giá của các chuyên gia, mỗi năm, chúng ta mất hơn 1 tỷ USD do không khai thác và sử dụng những nguồn năng lượng tái tạo như: gió, mặt trời, sinh khối...

Để tạo điều kiện cho các nhà đầu tư tham gia vào việc phát triển năng lượng tái tạo, Chính phủ đã hình thành khung chính sách quy định một số cơ chế chính sách tài chính đối với những dự án đầu tư theo cơ chế phát triển sạch như Luật Bảo vệ môi trường năm 2005; Luật Điện lực năm 2004; Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; Chiến lược quốc gia về Bảo vệ môi trường đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020; Quyết định số 130/2007/QĐ-TTg quy định một số cơ chế chính sách tài chính đối với dự án đầu tư theo cơ chế phát triển sạch (CDM)...

Đặc biệt, trong Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã đề ra mục tiêu phát triển đồng bộ và hợp lý hệ thống năng lượng: điện, dầu khí, than, năng lượng mới và tái tạo. Trong đó, quan tâm phát triển năng lượng sạch, ưu tiên phát triển năng lượng mới và tái tạo nhằm đảm bảo cung cấp đủ năng lượng cho nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Cụ thể, Việt Nam phấn đấu đến năm 2030 năng lượng tái tạo sẽ đạt 6% trong tổng điện năng sản xuất, dự kiến tăng sản lượng lên 13 nghìn MW từ nguồn năng lượng tái tạo trong giai đoạn từ nay đến năm 2030. Đến năm 2025, sản lượng ethanol và dầu thực vật đạt 1,8 triệu tấn, đáp ứng khoảng 5% nhu cầu xăng dầu trong cả nước.

Chủ trương thúc đẩy phát triển nguồn năng lượng tái tạo của Nhà nước đã tạo đòn bẩy cho việc triển khai các dự án đầu tư vào năng lượng sạch như: Chương trình khí sinh học cho ngành chăn nuôi ở Việt Nam của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn; Dự án phong điện Bình Thuận, tại huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận, do liên doanh giữa Công ty Năng lượng Gió Fuhrlaender AG của Đức và Công ty cổ phần Năng lượng tái tạo Việt Nam làm chủ đầu tư. Nhà máy có tổng công suất là 120 MW, dự kiến mỗi năm, sẽ đóng góp vào sản lượng điện quốc gia khoảng 100 triệu kWh; Nhà máy sản xuất pin mặt trời tại huyện Đức Hòa, tỉnh Long An là nhà máy sản xuất pin mặt trời đầu tiên tại Việt Nam, với tổng mức đầu tư là 10 triệu USD, cung cấp các tấm pin năng lượng mặt trời, mỗi tấm công suất 80 - 165 MWp điện với hiệu suất 16%. Nhà máy có thể cung cấp lượng sản phẩm lên đến 5 MWp điện một năm.

Chính sách phát triển năng lượng sạch của Nhà nước cũng khuyến khích sản xuất, giảm thuế nhập khẩu các thiết bị năng lượng tái tạo như hầm ủ biogas, tua bin gió, xây dựng quỹ hỗ trợ đầu tư nghiên cứu khảo sát phát triển năng lượng tái tạo. Các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước được phép đầu tư về vốn, công nghệ để xây dựng dự án năng lượng sạch tại Việt Nam đi kèm với việc được hưởng ưu đãi về thuế, tiền thuê đất, tín dụng đầu tư của Nhà nước...

Phát triển nguồn năng lượng sạch thay thế cho nguồn năng lượng hóa thạch, tăng cường sử dụng hiệu quả năng lượng trong sản xuất và tiêu dùng chính là chìa khóa giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường, tiết kiệm được nguồn ngoại tệ đầu tư xây dựng các nhà máy thủy điện, nhiệt điện, cũng như giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ, đảm bảo an ninh lương thực và hướng đến nền kinh tế cácbon thấp.